Η ζωή στο σύμπαν

Δεν ξέρουμε πώς δημιουργήθηκε το σύμπαν. Γίνονται πολλές υποθέσεις προς κάθε κατεύθυνση. Ο Λόρενς Κράους, στο «Ένα σύμπαν από το τίποτε», υποστηρίζει με αρκετά πειστικά επιχειρήματα (κατά τη γνώμη μου) ότι κβαντικές διακυμάνσεις στο «κενό» μπορεί να ξεκινήσουν ένα σύμπαν.

Στον αντίποδα, διάφορες θεολογίες προτείνουν διάφορες «ανώτερες δυνάμεις».

Δεν ξέρουμε με σιγουριά. Κανείς. Δεν υπάρχουν επαρκή δεδομένα.

Το σύμπαν μπορεί να είναι αποτέλεσμα συνειδητού δημιουργού. Κάποιου Κοσμικού Χημικού ίσως, που κάνει πειράματα με big bangs. Ακόμη κι έτσι όμως, η ζωή ίσως (πιθανώς) να είναι ένα εντελώς τυχαίο, μη επιδιωκόμενο και μη αναμενόμενο υποπροϊόν της εμφάνισης του σύμπαντος.

Σε κοσμική κλίμακα, η επίδραση της ζωής στο σύμπαν είναι μηδαμινή. Κάθε στιγμή που περνάει, γεννιούνται και πεθαίνουν άστρα, συγχωνεύονται γαλαξίες. Η ζωή επιβαίνει σ' έναν μικροσκοπικό κόκκο άμμου μιας ασήμαντης παραλίας.

Και αντιστρόφως, αν ένας δημιουργός ήθελε να παρατηρήσει τη ζωή, αρκούσε να φτιάξει ένα πολύ μικρότερο σύμπαν.

Η ζωή προέκυψε στη Γη, όταν οι συνθήκες έγιναν επαρκώς «ιδανικές». Κατά πάσα πιθανότητα, ο σχηματισμός χημικών ενώσεων που δημιούργησε τα αμινοξέα, οδήγησε τελικά στα πρώτα αυτοδιπλασιαζόμενα κύτταρα. Κάποια στιγμή στην πορεία της Εξέλιξης, κάποια μετάλλαξη-διάσπαση προκάλεσε τον σχηματισμό δύο φύλων, που πλέον ήταν απαραίτητα και συμμετείχαν εξίσου στην αναπαραγωγή. Εκατομμύρια χρόνια Εξέλιξης και τυχαίων γεγονότων, όπως ο μετεωρίτης που εξαφάνισε τους δεινόσαυρους, επέτρεψαν την εμφάνιση πρωτευόντων θηλαστικών, με κορυφαίο με διαφορά, τον άνθρωπο.

Η Γη βρίσκεται σε «ζώνη της Χρυσομαλλούσας», στην ιδανική απόσταση από τον Ήλιο της δηλαδή, ώστε το νερό ως ιδανικός και άφθονος διαλύτης, να μπορεί να διατηρείται σε υγρή μορφή, να εξατμίζεται, να γίνεται βροχή και λοιπά. Αυτό ταυτόχρονα σημαίνει ότι οι θερμοκρασίες δεν είναι ούτε πολύ υψηλές, ούτε πολύ χαμηλές. Η ζωή βασίζεται στον άνθρακα, που έχει τη μοναδική ιδιότητα να κάνει περισσότερες ενώσεις με άλλα στοιχεία, απ' ό,τι όλα τα υπόλοιπα στοιχεία μεταξύ τους. Υπάρχει κι αυτός σε αφθονία στο σύμπαν, μαζί με τα άλλα βασικά συστατικά για τη ζωή. Το υδρογόνο, το οξυγόνο και το άζωτο.

Όσο «παράξενα ιδανικές» κι αν μας φαίνονται οι συνθήκες της Γης για την εμφάνιση και τη διατήρηση της ζωής, στα λίγα χρόνια που ψάχνουμε σε μακρινούς ήλιους, έχουμε ήδη ανακαλύψει αρκετούς «εξωπλανήτες» με συνθήκες παρόμοιες με της Γης.

Σ' ένα πρακτικά άπειρο σύμπαν, οι πιθανότητες σχηματισμού ζωής είναι μεγάλες. Σε συνδυασμό με την τρομακτικά μεγάλη ηλικία του σύμπαντος, είναι πιθανό να έχουν εμφανιστεί πλάσματα σε άλλους πλανήτες και να εξαφανίστηκαν όταν έσβησαν οι ήλιοι τους, πριν δισεκατομμύρια χρόνια. Λόγω των αχανών αποστάσεων μεταξύ των άστρων, ακόμη κι αν υπάρχουν σύγχρονες μ' εμάς μορφές ζωής κάπου αλλού, είναι εξαιρετικά απίθανο να μάθουμε ποτέ την ύπαρξή τους.

Ζωή με λίγο ή πολύ διαφορετικές «προδιαγραφές» στη χημική σύνθεση, μπορεί να έχει προκύψει σε πλανήτες με διαφορετικές συνθήκες από τη Γη. Με περισσότερο πυρίτιο αντί για άνθρακα, για παράδειγμα.

Πάντως, λόγω ακριβώς της συμπαντικής αφθονίας στα στοιχεία που αναφέρω παραπάνω, η πιθανότερη σύσταση της ζωής στο σύμπαν γενικά, είναι βασισμένη στον άνθρακα, οργανική.

Αυτό δεν σημαίνει ότι μοιάζει με οτιδήποτε βλέπουμε στον πλανήτη μας.

Διαφορές στην ηλιακή ακτινοβολία, τις πιέσεις, τις θερμοκρασίες, την σύσταση της ατμόσφαιρας για παράδειγμα, επιβάλλουν τον σχηματισμό πολύ διαφορετικών πλασμάτων από αυτά της Γης.

Μπορεί να  υπάρχουν πλανήτες με πλάσματα που δεν θα ξεπεράσουν ποτέ το επίπεδο της αμοιβάδας. Μπορεί να υπάρχουν όμως και πλάσματα, που η Εξέλιξη τους οδήγησε σε πολύ πιο πολύπλοκους και «δυνατούς» εγκεφάλους από τους δικούς μας. Πλάσματα με αισθητήρια όργανα που καθιστούν ευκολότερη την κατανόηση του κόσμου. Αναρωτιέμαι τι γνώμη θα είχαν για τις θεολογίες μας. Και τι γνώμη θα είχαμε εμείς για τις δικές τους, αν έχουν και αν θα μπορούσαμε να τις καταλάβουμε.

Κάτι τελευταίο, αλλά σημαντικό. Υπάρχει ζωή στη Γη, ίσως υπάρχει κι αλλού. Αυτό δεν κάνει το σύμπαν «ιδανικό» για τη ζωή. Είναι ένα σταθερό σύμπαν, κι αυτό επιτρέπει τη δημιουργία ήλιων, πλανητών, ζωής. Αυτό όμως συμβαίνει σε πολύ μικρά τμήματά του. 

Στην συντριπτική πλειοψηφία του το σύμπαν μας όχι μόνο είναι εντελώς ακατάλληλο για ζωή, αλλά θα σκοτώσει οτιδήποτε ζωντανό με διάφορους φριχτούς τρόπους. Τρομακτικά ακραίες θερμοκρασίες, ακτινοβολίες, πιέσεις ή κενό. Η μικρή μπλε κουκκίδα στην οποία ζούμε, είναι εξαίρεση σ' έναν πολύ μεγάλο κανόνα. Είμαστε τυχεροί που υπάρχουμε.

Carl Sagan The pale blue dot - Η χλωμή, μπλε κουκίδα

Λορενς Κράους, Ένα σύμπαν από το τίποτε